Cyfrowe zdrowie w projekcie rozwoju systemu na lata 2021-2027

„Zdrowa Przyszłość” będzie najważniejszym dokumentem strategicznym w ochronie zdrowia. Zdaniem autorów przedstawia on stan obecny, największe problemy oraz główne kierunki zmian, które mają przynieść poprawę jakości usług związanych ze zdrowiem. Strategia skupia w sobie założenia ze społeczno-ekonomicznego programu „Polski Ład” oraz Krajowego Planu Odbudowy. Odnosi się także do innych kluczowych dokumentów przygotowanych przez Ministerstwo Zdrowia, w tym Narodowego Programu Zdrowia i Narodowej Strategii Onkologicznej. Całość projektu wraz z załącznikami można przeczytać na stronach Rządowego Centrum Legislacji.

Według uzasadnienia zawartego z projekcie, za koniecznością opracowania tych wytycznych i wdrażaniem działań mających na celu rozwój systemu ochrony zdrowia przemawiają wskaźniki epidemiologiczne. „Sytuacja zdrowotna w Polsce i jej uwarunkowania ulegają systematycznej poprawie. Niemniej umieralność, przeciętna długość życia i długość życia w zdrowiu w naszym kraju w dalszym ciągu odbiegają od średnich wskaźników dla krajów Unii Europejskiej, a poprawa tych wskaźników nie następuje w wystarczająco szybkim tempie” – podkreślają autorzy dokumentu.

Najważniejsze założenia strategii dotyczą sześciu dziedzin: profilaktyki i promocji zdrowia, jakości, przyjazności i efektywności świadczonych usług zdrowotnych, dostępności do świadczeń opieki zdrowotnej, kadr oraz nowoczesnych technologii w sektorze zdrowia i rozwoju usług cyfrowych.

Elektroniczna dokumentacja medyczna

Dokument wymienia podjęte dotąd działania w dziedzinie informatyzacji ochrony zdrowia w Polsce: Platformę e-Zdrowie (P1), e-receptę, e-skierowanie, Internetowe Konto Pacjenta, wymianę elektronicznej dokumentacji medycznej (EDM) i raportowanie zdarzeń medycznych, a także elektroniczne potwierdzanie zleceń na wyroby medyczne oraz aplikację gabinet.gov.pl.

Mimo dobrego przyjęcia i popularyzacji niektórych e-usług (jak m.in. e-recepta), wiele placówek oraz duże grupy pacjentów nie mają jak korzystać z zalet technologicznej transformacji zdrowia. W szczególności projekt przewiduje wprowadzenie do końca września 2022 roku w 52 podmiotach nadzorowanych i podległych Ministrowi Zdrowia kluczowych elementów pakietu e-usług, jak również wyposażenie ich w nowoczesną infrastrukturę IT.

Dokument przewiduje również, zgodnie z rekomendacją KE, zapewnienie obywatelom oraz kadrze medycznej zdalnego i bezpiecznego dostępu do elektronicznej dokumentacji medycznej. „Zasadniczym elementem polityki europejskiej jest wspieranie interoperacyjności systemów, tak na poziomie krajowym jak europejskim, któremu służy w szczególności określenie Europejskich Ram Interoperacyjności (EIF). Istotnym aspektem działań związanych z rozwojem EDM w skali systemowej jest oparcie wprowadzanych rozwiązań na uznanych i przyjętych standardach międzynarodowych, które będą warunkowały interoperacyjność, także transgraniczną, krajowej usługi wymiany EDM” – podkreślają autorzy.

Jak wykorzystać telemedycynę

Jednym z najważniejszych narzędzi, którego pełne wykorzystanie przewiduje strategia jest telemedycyna. Plan określa zdalne usługi jako istotne dla działań prowadzących do poprawy efektywności i dostępności systemu ochrony zdrowia, zwłaszcza w okresie pandemii oraz jako element strategii wyjścia z kryzysu.

Proponowane działania wymienione w dokumencie „Zdrowa Przyszłość” przewidują m.in.:

• analizę koszyka świadczeń i identyfikację świadczeń, które byłyby optymalne pod kątem wdrożenia w modelu telemedycznym;
• przygotowanie rekomendacji dotyczących ścieżki wdrożeniowej danego rozwiązania od strony technicznej (sprzęt, standardy komunikacji) i merytorycznej;
• analizę gotowości obsłużenia nowych rozwiązań pod kątem merytorycznym i sprzętowym – po stronie świadczeniodawcy i pacjenta;
• określenie warunków zakupu sprzętu medycznego i IT na podstawie przeprowadzonej analizy, w tym urządzeń z obszaru m-zdrowia, umożliwiających świadczenie usług telemedycznych (w tym urządzeń do telemonitoringu, pozwalających na opiekę nad osobami starszymi i niesamodzielnymi w warunkach domowych; monitorowanie istotnych parametrów zdrowotnych u osób z chorobami przewlekłymi; urządzeń do telerehabilitacji w warunkach domowych itp.);
• określenie przejrzystych i klarownych standardów udzielania świadczeń telemedycznych;
• wdrożenie pilotażowe rekomendowanych procedur;
• proces wprowadzania rekomendowanych procedur do koszyka świadczeń;
• działania edukacyjno-promocyjne – przeprowadzenie szkoleń dla pracowników medycznych i pacjentów, akcji informacyjno-promocyjnych.

Sztuczna inteligencja do analizy danych

Trzecim istotnym narzędziem, którego wzrost znaczenia przewiduje dokument Ministerstwa Zdrowia jest sztuczna inteligencja. „Istotny potencjał korzyści z perspektywy pacjentów, kadry medycznej oraz całego systemu ma rozwój i większe wykorzystanie sztucznej inteligencji oraz narzędzi stosujących algorytmy do analizy dużych zespołów danych” – czytamy w dokumencie.

„Zdrowa Przyszłość” nie ogranicza się jednak do najpowszechniej obecnie wykorzystywanych funkcji AI – do analizy informacji z diagnostyki obrazowej – lecz koncentruje się na wykorzystaniu potencjału informacji zgromadzonych w systemie informacji medycznej oraz rejestrach medycznych. „Przykładem działań tego typu może być utworzenie systemu do monitorowania i wspierania skuteczności farmakoterapii umożliwiającego monitorowanie działań niepożądanych, osiągania celów terapeutycznych i ciągłości leczenia, jak również przeciwdziałanie polipragmazji i antybiotykoodporności” – piszą autorzy.

Aby stało się to możliwe, niezbędna jest jednak eliminacja „niedoskonałości prawnych” ograniczających wdrażanie i wykorzystywaniu tego typu technologii. Konieczny jest również rozwój cyfrowych narzędzi wspomagających pracę personelu medycznego, takich jak rozpoznawanie mowy i obrazu, czy systemy wspomagania decyzji klinicznych (takie systemy są już obecnie dostępne i wykorzystywane w niektórych rozwiniętych krajach).

Projekt wymienia również konieczność rozbudowy infrastruktury IT jako warunku niezbędnego do funkcjonowania e-usług i podsystemów sztucznej inteligencji. „W tym kontekście bardzo ważna jest również cyfryzacja procesów back office, szczególnie w administracji centralnej. Równocześnie rozwój usług cyfrowych w systemie ochrony zdrowia wiąże się z coraz większym ryzykiem cyberataków, dlatego też niezbędne jest podejmowanie działań zmierzających do poprawy cyberbezpieczeństwa w systemie”.

Nad umiejętnościami trzeba jeszcze pracować

Autorzy projektu zwracają również uwagę na brak kompetencji cyfrowych u wszystkich zainteresowanych stron, trafnie diagnozując jedną z najistotniejszych przyczyn opóźnień we wdrażaniu cyfrowej transformacji ochrony zdrowia. „Biorąc pod uwagę, że informatyzacja sektora ochrony zdrowia jest procesem, który będzie postępował, nabycie lub poszerzenie kompetencji cyfrowych zarówno wśród pacjentów, jak i kadry medycznej (także studentów oraz przedstawicieli innych zawodów medycznych i administrujących podmiotami leczniczymi) jest konieczne dla zapewnienia osiągnięcia korzyści w postaci zwiększenia wygody, oszczędności czasu i nakładów” – głosi dokument.

„Wykorzystanie potencjału P1 wymaga podniesienia kompetencji cyfrowych świadczeniodawców, gdyż bez tego nie jest możliwe pełne prowadzenie i wymiana dokumentacji medycznej elektronicznie. Działania (…) powinny się skupiać na dalszym rozwoju EDM, w szczególności na włączeniu się Polski do jego wymiany między państwami członkowskimi UE” – można przeczytać z dokumencie „Zdrowa Przyszłość”.

Istotnym elementem ma być również stworzenie rozwiązań ułatwiających komunikację między profesjonalistami medycznymi: pracownikami medycznymi, farmaceutami, świadczeniodawcami i płatnikiem. Odrębne narzędzia powinny również umożliwiać komunikację z pacjentami – w tym prowadzenie zdalnych konsultacji.

Wśród działań, które przewiduje strategia znajdują się m.in.

• organizowanie kampanii informacyjnych, szkoleń, sesji praktycznych;
• popularyzowanie rozwiązań w zakresie zdrowia cyfrowego na kierunkowych uczelniach wyższych;
• stosowanie zasady „simplicity by design” – korzystania z przystępnych rozwiązań w zakresie obsługi i interfejsu użytkownika dla wprowadzanych rozwiązań cyfrowych;
• wykorzystywania znanych użytkownikom kanałów komunikacji (internet, smartfon, aplikacje mobilne);
• oferowanie pomocy i konsultacji dla administracji podmiotów leczniczych w zakresie informatyzacji placówek i zwiększania kompetencji personelu.

Autorzy strategii przewidują również, że konieczne będzie przeprowadzenie akcji edukacyjnych wśród pacjentów oraz takie projektowanie systemów dostępowych, aby nawigacji w nich była maksymalnie prosta i intuicyjna. „Kluczowym kierunkiem jest również dalszy rozwój usług e-zdrowia w oparciu o dotychczas uruchomione rozwiązania takie jak e-recepta, Internetowe Konto Pacjenta czy e-skierowanie oraz rozwiązania planowane do uruchomienia mający na celu zwiększenie intuicyjności korzystania z systemu ochrony zdrowia i jego przyjazności.  (…) Powinny zostać rozwiązania wspomagające nawigowanie pacjenta w systemie dostarczające informacji o dostępnych świadczeniach, przypominające o umówionych wizytach, jak i monitorujące i informujące o dostępności leków i ich możliwych brakach.

Oferta dla starszych pacjentów

Projekt uchwały Rady Ministrów w sprawie ustanowienia polityki publicznej pt. „Zdrowa Przyszłość. Ramy strategiczne rozwoju systemu ochrony zdrowia na lata 2021-2027, z perspektywą do 2030 r.” zaopatrzony został w dwa załączniki: „Strategia deinstytucjonalizacji: opieka zdrowotna nad osobami z zaburzeniami psychicznymi” oraz „Strategia deinstytucjonalizacji: opieka zdrowotna nad osobami starszymi”, z których tylko ten drugi zawiera uwagi dotyczące technik cyfrowych w zdrowiu. W dziale „Rozwój innowacyjnych form opieki zawiera m.in. cel określony jako „Zwiększenie dostępność usług z zakresu telemedycyny”.

W związku ze zmianami demograficznymi i starzeniem się społeczeństwa pojawia się konieczność zwiększenia efektywności usług medycznych w skali systemowej – argumentują autorzy opracowania. Ich zdaniem, rozwiązaniem są innowacyjne formy opieki, obejmujące m.in. systemy zdalnego monitorowania i technologie telemedyczne.

„Zdrowa Przyszłość” powołuje się na badania dotyczące technik telemedycznych z początku 2018 roku (gwałtowny rozwój telemedycyny w Polsce miał związek z wybuchem pandemii COVID-19 na świecie na początku 2020 roku). Raport „E-zdrowie oczami Polaków” wskazuje, że telemedycyna nie jest w Polsce wystarczająco rozwinięta (odpowiedzi 65,2 proc. pacjentów i 80 proc. lekarzy) oraz że czynności związane z biurokracją w ochronie zdrowia pochłaniają zbyt wiele czasu i uwagi lekarzy (trzy czwarte pacjentów i dwie trzecie lekarzy). Z tego badania wynika, że wśród osób powyżej 60. roku życia niemal dwie trzecie uważa, że rozwój telemedycyny jest korzystny dla zdrowia osób starszych.

„Narzędzia e-zdrowia, w tym także telemedycyna, mogą być stosowane zarówno w odniesieniu do chorób przewlekłych, takich jak choroby układu sercowo-naczyniowego (m.in. poprzez konsultacje na odległość, zastosowanie urządzeń monitorujących stan zdrowia, urządzeń mobilnych, technologii ubieralnych), jak również wielu powszechnych chorób cywilizacyjnych (przez promowanie zdrowego stylu życia z wykorzystaniem nowoczesnych narzędzi komunikacji, odpowiednią dietę i aktywność fizyczną oraz zapewnienie wsparcia w indywidualnym doborze badań profilaktycznych)” – wymienia załącznik do „Zdrowej Przyszłości”. Plan zakłada realizację wypracowanych procedur medycznych dla tej grupy pacjentów w ramach świadczeń gwarantowanych od 2027 roku.

Załącznik wymienia również plan działania w tej dziedzinie:

• Opracowanie standardów procedur telemedycznych – do końca 2021 r. Zakłada się powołanie zespołu ekspertów, którego zadaniem będzie opracowanie standardów procedur telemedycznych. W celu poprawy dostępności i jakości usług medycznych, w tym dedykowanych osobom starszym i innym osobom ze szczególnymi potrzebami, ma zostać przygotowanych 7 modeli w wybranych dziedzinach medycyny.
• Opracowanie modeli procedur telemedycznych w wybranych dziedzinach medycyny – do końca 2021 r. Grupy ekspertów na podstawie przeprowadzonych analiz mają wypracować propozycje modeli świadczeń telemedycznych, które następnie zostaną przetestowane w projektach pilotażowych.
• Przeprowadzenie pilotaży procedur telemedycznych pod względem możliwości rozszerzenia koszyka świadczeń gwarantowanych – do końca 2024 r. W wybranych podmiotach mają zostać pilotażowo wdrożone procedury telemedyczne zgodne z opracowanymi modelami świadczeń telemedycznych. Działanie takie pozwoli na ocenę skuteczności proponowanych rozwiązań i możliwości ich wdrożenia na szerszą skalę.
• Ewaluacja rezultatów przeprowadzonych pilotaży i analiza możliwości włączenia przetestowanych rozwiązań do systemu świadczeń gwarantowanych – do końca 2025 r. Wdrożenia pilotażowe mają zostać poddane ewaluacji oraz ocenie, czy dane procedury mogą kwalifikować się do dofinansowania ze środków publicznych, tj. czy cechuje je wystarczająca efektywność i skuteczność kliniczna.
• Włączenie pozytywnie zwalidowanych procedur telemedycznych do systemu świadczeń gwarantowanych – do końca 2027 r. Przewiduje się, że przetestowane i zatwierdzone rozwiązania dotyczące procedur telemedycznych zostaną wprowadzone do systemu świadczeń gwarantowanych.

Do końca 2030 roku ma zostać również uruchomiona profesjonalna telefoniczna informacja na temat zaburzeń otępiennych oraz wsparcia psychologicznego dla chorych i ich opiekunów. Jednocześnie ma powstać baza danych online na temat wsparcia zdrowotnego osób starszych.

Piotr Kościelniak
Dziennikarz specjalizujący się w popularyzacji medycyny i nowych technologii, konsultant ds. wydawniczych

Piotr Kościelniak kierował grupą magazynów popularnonaukowych Focus w wydawnictwie Burda Media Polska, gdzie uruchomił nowe tytuły zajmujące się m.in. medycyną, nowymi technologiami, psychologią i historią. Wcześniej kierował działem Nauki w dzienniku „Rzeczpospolita”, w ramach którego tworzył m.in. Rzecz o Zdrowiu, Styl Życia, a także Ranking Szpitali. Laureat nagród dla popularyzatorów nauki i problematyki medycznej.